Marc Bossuyt 11/12/2023 Leestijd 3 minuten
Prof. Em. Marc Bossuyt heeft bedenkingen bij het klimaatarrest,
uitgelokt door Klimaatzaak, met boegbeelden als Francesca Vanthielen en Nick
Balthazar
foto © PG/Belga
Lopen wij een ‘werkelijk en
onmiddellijk risico om van het leven te worden beroofd’ omdat België de
klimaatdoelstellingen niet haalt?
Het klimaatarrest van het
Hof van Beroep van Brussel zal sommigen hebben verbaasd. Franstalige Brusselse
rechters oordelen dat de verdragsbepaling die het recht op leven waarborgt,
wordt geschonden door de Belgische, de Vlaamse en de Brusselse regeringen omdat
zij de Europese klimaatdoelstellingen niet halen.
Mensenrechten zijn rechten waarop elke mens aanspraak kan maken, wie,
waar en wanneer dan ook. In hun klassieke benadering zijn het rechten die de
overheid, ongeacht de beschikbare middelen, kan en moet waarborgen en die door
de rechter kunnen worden afgedwongen.
In wezen, maar niet exclusief, leggen deze rechten aan de overheid
negatieve verplichtingen op. Voorbeelden zijn het verbod op foltering en
slavernij, en het verbod op willekeurige inmenging in de vrijheid van
gezinsleven, meningsuiting, vergadering, vereniging en dergelijke. Dat geldt
ook voor het verbod om iemand op willekeurige wijze van het leven te beroven.
Positieve verplichtingen
In de in 1948 aangenomen Universele Verklaring van
de Rechten van de Mens (EVRM) werden ook zogenaamde economische en sociale
rechten opgenomen. Het recht op sociale zekerheid, bijvoorbeeld, legt aan de
overheid positieve verplichtingen op. Daarom voorziet het internationaal
verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten de verplichting om, in
functie van de beschikbare middelen, die rechten geleidelijk te verwezenlijken. De rechter kan hierin maar
tussenkomen in de mate dat bindende rechtsbepalingen de aard, de omvang, de
modaliteiten en de voorwaarden ervan nader hebben gedefinieerd. Het komt de
nationale politieke overheid toe de prioriteiten en de tijdsperiode voor het
verwezenlijken van die rechten te bepalen.
Ondanks de negatieve omschrijving van de meeste vrijheidsrechten heeft
het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in 1968 al vanaf zijn derde arrest
(de Belgische taalzaak!) aan het recht op onderwijs ook positieve
verplichtingen toegeschreven: niet alleen geen inmenging in het recht van
eenieder om onderwijs in te richten en zijn kinderen te sturen naar de school
van zijn keuze maar ook de plicht van de overheid om scholen op te richten.
Scheiding der machten
Slechts één rechter (de Noorse) meende dat het hof
zich op een gevaarlijke weg begaf. Het impliceerde immers dat rechten
gewaarborgd in het EVRM in tijd en plaats konden variëren. Het hof is op deze
weg verdergegaan door overal positieve verplichtingen te gaan lezen, in alle
bepalingen van dat verdrag. Het verantwoordt deze benadering door te zeggen dat
het verdrag een levend instrument is dat moet worden uitgelegd in het licht van
de hedendaagse omstandigheden en dat de rechten uit het verdrag niet
theoretisch of illusoir zijn, maar praktisch en effectief zijn.
Deze benadering staat op gespannen voet met het beginsel van de
scheiding der machten. Een staat is maar gebonden door de verplichtingen die
hij heeft aanvaard. Met uitzondering van wat inherent is aan de in het EVRM
gewaarborgde rechten en vrijheden, kunnen dergelijke verplichtingen niet worden
opgelegd, zonder tussenkomst van de nationale wetgever. Het gaat om politieke
keuzes die toekomen aan de politieke overheid.
Preventief optreden
Het Brusselse hof van beroep gaat dit keer wel heel
ver in het toekennen van positieve verplichtingen aan het recht op leven. Het
leest hierin de verplichting voor de overheid om preventief op te treden.
Volgens dat hof, loopt door het gevoerde klimaatbeleid eenieder die in België
verblijft, een ‘werkelijk en onmiddellijk risico’ om van zijn leven te worden
beroofd. Minstens het ‘onmiddellijke’ karakter van dat risico lijkt
betwistbaar. Dat lijkt nog meer het geval met de stelling dat enkel de vermindering
van de uitstoot tegen 2030 met 55% dit risico kan wegnemen.
We zouden toch ook onze defensie-inspanning verhogen tot 2% Is er geen
reëel risico dat – zo niet – ons recht op veiligheid in gevaar komt?
Dergelijke doelstellingen zijn lovenswaardig, maar niet van aard om door
een rechter te worden afgedwongen. Er zijn trouwens nog heel wat andere
objectieven die zich daartoe niet lenen. We zouden toch 0,7% van ons bnp
besteden aan ontwikkelingshulp? We zouden toch onze defensie-inspanning
verhogen tot 2%? Is er geen reëel risico dat – zo niet – ons recht op
veiligheid (security), gewaarborgd door artikel
5 EVRM, in gevaar komt? We zouden toch onze schuld tot 60% van ons bnp beperken
en ons begrotingstekort tot 3%? Loopt ons eigendomsrecht geen risico als we die
doelstellingen niet halen? Het blijft wachten op een arrest van een
Nederlandstalige kamer van het hof van beroep van Brussel dat de federale, de
Brusselse en de Waalse regeringen veroordeelt omdat zij op dat punt onvoldoende
maatregelen nemen.
Het klimaatarrest van het Brusselse hof van beroep
is wel een doorwrocht werkstuk. Maar het is onmiskenbaar ideologisch
geïnspireerd en steunt op rechtstheoretische opvattingen die aan de rechter een
rol toekennen die hem op het terrein brengen dat in onze democratische
samenleving is voorbehouden voor de wetgevende macht.
Bron: https://doorbraak.be/het-klimaatarrest-steunt-op-hoogst-betwistbare-rechtsopvattingen
