Actie in juni laatstleden in Brussel
voor de vrijheid van journalist Julian Assange. (Foto Alexandros Michailidis)
9 mei 2022
Nabil Boukili
Klokkenluiders zijn mensen die onrechtvaardigheden aanklagen die
indruisen tegen het algemeen belang. Het kan gaan om belastingontduiking,
spionage, oorlogsmisdaden, enz. Maar terwijl klokkenluiders beschermd zouden
moeten worden, worden ze soms vervolgd. Ook in België.
In haar regeerakkoord heeft de Vivaldi-regering zich ertoe verbonden de
bescherming van klokkenluiders te waarborgen. Een belofte waar de regering met
moeite concreet gevolg aan geeft: de omzetting van de EU-richtlijn is al bijna
5 maanden te laat, de meerderheidspartijen zijn tegen het verlenen van
rechtsbescherming aan journalist Julian Assange en de klokkenluiders van de
Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA) worden hard aangepakt.
Hoewel de liberalen en progressieve partijen graag opscheppen over hun inzet
voor de verdediging van fundamentele vrijheden, waarvan de persvrijheid een
prominent onderdeel vormt, staan hun daden in schril contrast met hun mooie
woorden. In de Kamer werd de hypocrisie van de traditionele partijen en hun
gebrek aan moed tegenover de belangen van de machtigen herhaaldelijk
aangetoond.
Belgische regering loopt achter met bescherming klokkenluiders
De afgelopen jaren zagen we onthullingen van klokkenluiders die het
mogelijk maakten de wanpraktijken van staten of grote ondernemingen op allerlei
gebied aan het grote publiek bekend te maken. Voorbeelden hiervan zijn de
LuxLeaks-affaire, waarbij klokkenluider Antoine Deltour de belastingafspraken
tussen multinationals en de Luxemburgse staat aan de kaak stelde, en de
Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden, die de massasurveillance door de
VS-inlichtingendiensten aanklaagde. Klokkenluiders spelen een vitale rol in de
democratie en kunnen het slachtoffer worden van repressie, kwaadwillige
vervolging en vergelding.
In 2019 heeft de Europese Unie een richtlijn aangenomen om klokkenluiders
te beschermen tegen dergelijke represailles. De Belgische regering moest deze
richtlijn uiterlijk in december 2021 omzetten in Belgisch recht. Dat heeft ze
nog altijd niet gedaan. Deze vertraging is des te schokkender omdat er
momenteel geen enkele bescherming bestaat voor wie de illegale praktijken van
een bedrijf of een overheidsinstelling aan de kaak wil stellen.
Deze inertie van de Vivaldi-meerderheid staat in contrast met de
verbintenissen die in het regeerakkoord zijn aangegaan: “Het statuut van
klokkenluider zal worden bevestigd door de bescherming te verzekeren van
ambtenaren die te goeder trouw laakbare feiten in hun administratie aan de kaak
stellen. België zal de Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake
de bescherming van personen die inbreuken op het Unierecht melden, die op 7
oktober 2019 werd aangenomen, binnen de termijn omzetten.”
De socialistische minister van Economie Pierre-Yves Dermagne, die deze
richtlijn voor de particuliere sector moet omzetten, pochte eind februari dat
hij met zijn regeringspartners een akkoord had bereikt om klokkenluiders
"beter te beschermen". Meer dan twee maanden na de publicatie van dit
artikel op zijn website is er nog altijd geen wetsontwerp in zicht. Erger nog,
de Vivaldi-partijen zijn tegen het verlenen van politiek asiel aan journalist
Julian Assange en ze vallen Charlotte Dereppe aan, een klokkenluidster die de
problemen binnen de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA, zie hieronder) aan de
kaak stelde.
Julian Assange: de persvrijheid eindigt waar VS-belangen beginnen
"We zullen niet langer toestaan dat Assanges collega's het vrije
woord gebruiken om ons te verpletteren met gestolen geheimen. We zullen een
veel gemener agentschap worden. We sturen onze felste agenten naar de
gevaarlijkste plaatsen om ze te verpletteren." Dat zei Michael Pompeo in
april 2017, toen hij nog directeur was van de CIA, de Amerikaanse
inlichtingendienst. Julian Assanges misdaad? Hij stelde de oorlogsmisdaden van
het VS-leger in Irak en Afghanistan aan de kaak.
De journalist en klokkenluider zit sinds 2018 opgesloten in
Groot-Brittannië, na zes jaar isolatie in de Ecuadoraanse ambassade, waar hij
politiek asiel kreeg van Rafael Correa, voormalig president van Ecuador. Op 11
april 2018 besloot Lenin Moreno, de opvolger van Correa, een einde te maken aan
dit politiek asiel en Julian Assange over te dragen aan de Britse autoriteiten.
Sindsdien proberen naasten van de Australische journalist en activisten
te voorkomen dat hij wordt uitgeleverd aan de Verenigde Staten, waar hij 175
jaar gevangenisstraf riskeert. Op zaterdag 23 april kwamen velen van hen bijeen
in Brussel. Onder hen Stella Assange, Julians advocaat en partner, die eraan
herinnerde dat "dit een Europese kwestie is" en dat "wat zal
worden besloten gevolgen zal hebben voor iedereen, voor journalisten, overal in
Europa".
Jeremy Corbyn, parlementslid en voormalig leider van de Labourpartij in
Groot-Brittannië, was ook aanwezig op de bijeenkomst, en steunt Julian Assange
al sinds het begin. "Julian Assange heeft niets anders gedaan dan de
waarheid vertellen. Hij heeft de acties van het leger aan de wereld
geopenbaard, de verschrikkingen van de oorlogen in Afghanistan en Irak! Het
enige wat hij verdient, is bedankt te worden."
Op woensdagmiddag 27 april komt de commissie buitenlandse betrekkingen
van het Belgische parlement bijeen. Bij de ingang wachten 3 activisten van het
comité "Freedom for Julian Assange" de volksvertegenwoordigers op. Ze
komen meer dan 5000 petities afleveren om de Belgische staat te vragen politiek
asiel te verlenen aan Julian Assange, of hem op zijn minst juridische
bescherming te garanderen.
Als PVDA-volksvertegenwoordiger ontmoet ik hen samen met Samuel Cogolati
(Ecolo), voorzitter van de commissie. We nodigen de activisten uit om de
commissie bij te wonen, waar verschillende teksten over klokkenluiders worden
besproken. In de eerste, algemene, tekst wordt geen melding gemaakt van de
Australische journalist. De tekst van de PVDA, verdedigd door Steven De Vuyst
en mezelf, is daarentegen expliciet: hierin wordt voorgesteld Julian Assange
politiek asiel te verlenen.
Die dag stemmen de partijen van de Vivaldi-meerderheid twee keer tegen
dit voorstel, waaronder de voorzitter van de vergadering, Samuel Cogolati.
De Gegevensbeschermingsautoriteit, een broeinest van
belangenverstrengeling
Maar het is niet alleen Assange die de prijs betaalt voor de passiviteit
van de Belgische regering. De GBA is een tegenmacht die belast is met de
handhaving van de privacy in België. Ze heeft hierbij twee taken. Ten eerste
adviezen uitbrengen over wetsvoorstellen en -ontwerpen die van invloed zijn op
de privacy. Ten tweede bedrijven en de staat controleren en hen eventueel
sancties opleggen wanneer zij zich niet aan de regels houden.
Met het oog op de goede werking ervan wordt de GBA geacht onafhankelijk
te zijn van de regering en van particuliere ondernemingen: men kan niet zowel
controleur als gecontroleerde zijn. Toch heeft de GBA vanaf haar oprichting in
2018 leden gehad met belangenverstrengelingen met de staat. Dat geldt in het
bijzonder voor Frank Robben, de “Big Brothe” van de Belgische staat. Hij was
verantwoordelijk voor de meeste privacy-projecten van de Belgische overheid en
was tevens lid van het kenniscentrum van de Gegevensbeschermingsautoriteit. Hij
was dus rechter en partij tegelijk.
Dit belangenconflict stelden Charlotte Dereppe en Alexandra Jaspar,
directrices bij de Gegevensbeschermingsautoriteit, zeer snel na hun
indiensttreding aan de kaak bij het parlement. Ze werden in 2019 benoemd. In
september 2020 wijzen zij er in een brief aan het parlement op dat "de GBA
niet werkt". In het bijzonder hekelen ze de "regelingen" die
David Stevens, voorzitter van de GBA, heeft getroffen om een
"voorkeursbehandeling" te geven aan "invloedrijke
persoonlijkheden". Maar ook de deelname van diezelfde heer Stevens aan een
"task force" van de regering belast met de kwestie van Covid-19-contactopsporing
merken zij op als in strijd met zijn functie bij de GBA.
Wanneer ze geen reactie ontvangen op hun klacht bij het parlement,
stappen de twee klokkenluidsters naar de krant Le Soir om deze feiten aan het
licht te brengen. Ze schrijven het parlement opnieuw aan en worden daar
vervolgens gehoord. Maar het mag niet baten: de commissie Justitie van de Kamer
blijft tijd rekken en weigert (nog altijd) om de bij het belangenconflict
betrokken personen uit hun functie te zetten. Sommigen van hen kiezen er
uiteindelijk zelf voor om op te stappen.
Als gevolg van hun meldingen worden zowel mevrouw Dereppe als mevrouw
Jaspar voortdurend lastiggevallen op hun werkplek. Omdat ze deze pesterijen
niet kon verdragen, heeft mevrouw Jaspar uiteindelijk ontslag genomen.
Ondertussen heeft de Vivaldi-meerderheid in het parlement eindelijk
gereageerd: ze startte een ontslagprocedure tegen David Stevens, de voorzitter
van de GBA die verstrengeld is in een belangenconflict, én tegen... Charlotte
Dereppe, de klokkenluidster die nog steeds in functie is.
Een aankondiging waar het gehele Europese maatschappelijke middenveld
verontwaardigd op reageerde. "Wij, actoren van het Europees
maatschappelijk middenveld, zijn bezorgd over de bedreigingen voor de
bescherming van persoonsgegevens in België en de gegevensinbreuken die daardoor
in heel Europa ontstaan", zo begint het opiniestuk dat eind april
gepubliceerd werd door tientallen organisaties, vakbonden en persoonlijkheden
zoals het ACV Openbare Diensten, het ABVV, de Ligue des droits humains, Maison
des lanceurs d'alerte (Frankrijk), Quadrature du net (Frankrijk) en Antoine
Deltour (klokkenluider in de Luxleaks-zaak). Het Europees maatschappelijk
middenveld zegt "te betreuren dat de Belgische autoriteiten geen bescherming
bieden aan klokkenluiders die al hard worden aangepakt".
Een van deze klokkenluidsters heeft uiteindelijk in december 2021
ontslag genomen vanwege de druk die op haar werd uitgeoefend. De andere is net
gehoord in het parlement en dreigt uit haar functie te worden ontheven. Ze
heeft te lijden gehad onder persoonlijke aanvallen, ook op haar omgeving. Haar
loyaliteit werd in twijfel getrokken. Zij en haar collega werd de mond
gesnoerd. Wil België echt zo'n voorbeeld stellen, op een moment dat Europa het
voortouw wil nemen in de bescherming van klokkenluiders met een resoluut
progressieve richtlijn die elke vorm van represaille verbiedt?
De eis van het maatschappelijk middenveld is eenvoudig: het Belgisch
parlement moet zijn consequenties trekken uit de waarschuwing van mevrouw
Jaspar en mevrouw Dereppe door daadwerkelijk een einde te maken aan alle
belangenconflicten op het gebied van gegevensbescherming. Het moet de Europese
richtlijn betreffende de bescherming van klokkenluiders onverwijld omzetten en
in afwachting daarvan deze bescherming aan Charlotte Dereppe toekennen.
De verdediging van klokkenluiders en journalisten mag niet worden
beperkt door de belangen van de machtigen. Zij die oorlogsmisdaden aan de kaak
stellen of wijzen op belangenconflicten zijn niet degenen die verantwoording
moeten afleggen aan de wet. Zij moeten kunnen rekenen op een goede bescherming
die hen in staat stelt de praktijken van de machtigen die ingaan tegen het
belang van de meerderheid, aan te klagen. Ondanks hun mooie woorden geven de
liberalen, socialisten of groenen geen concreet antwoord op deze kwestie.
Hiervoor zullen we eerder moeten rekenen op de mobilisatie van de burgers en op
de druk van de straat.
Nabil Boukili is federaal volksvertegenwoordiger voor de PVDA
https://www.solidair.org/artikels/vivaldi-regering-de-aanval-tegen-klokkenluiders-en-persvrijheid
