mei 21, 2025 5
Zelfs de noodzaak van een overgang – voor alle duidelijkheid – begint in de VS nog maar net te worden erkend.
Voor de Europese leiders echter, en voor de begunstigden van de financialisering die hooghartig klagen over de ‘storm’ die Trump onverstandig over de wereld heeft losgelaten, worden zijn economische basistheses belachelijk gemaakt als bizarre ideeën die volledig losstaan van de economische ‘realiteit’, schrijft Alastair Crooke.
Dat is volstrekt onjuist.
Want, zoals de Griekse econoom Yanis Varoufakis aangeeft, werd de realiteit van de westerse situatie en de noodzaak van een transitie al in 2005 duidelijk uiteengezet door Paul Volcker, voormalig voorzitter van de Federal Reserve.
De harde ‘realiteit’ van het liberale globalistische economische paradigma was toen al duidelijk:
“Wat het globalistische systeem bijeenhoudt, is een enorme en groeiende kapitaalstroom uit het buitenland, die elke werkdag meer dan 2 miljard dollar bedraagt – en nog steeds groeit. Er is geen sprake van spanning. Als natie lenen we niet bewust of bedelen we niet. We bieden zelfs geen aantrekkelijke rentetarieven, noch hoeven we onze crediteuren bescherming te bieden tegen het risico van een dalende dollar.”
“Het is allemaal heel comfortabel voor ons. We vullen onze winkels en garages met goederen uit het buitenland, en de concurrentie heeft onze binnenlandse prijzen sterk in toom gehouden. Het heeft zeker bijgedragen aan het uitzonderlijk lage rentetarief, ondanks onze verdwijnende spaargelden en snelle groei.”
“En het is ook comfortabel geweest voor onze handelspartners en voor degenen die het kapitaal leveren. Sommigen, zoals China [en Europa, met name Duitsland], zijn sterk afhankelijk van onze groeiende binnenlandse markten. En voor het grootste deel zijn de centrale banken van de opkomende wereld bereid om steeds meer dollars aan te houden, die immers het dichtst in de buurt komen van een echte internationale munteenheid.“
”Het probleem is dat dit ogenschijnlijk comfortabele patroon niet oneindig kan voortduren.”
Precies. En Trump is bezig het wereldhandelssysteem op te blazen om het opnieuw in te richten. Die westerse liberalen, die vandaag de dag tandenknarsend de komst van de ‘Trumpiaanse economie’ betreuren, willen gewoon niet erkennen dat Trump ten minste de belangrijkste Amerikaanse realiteit heeft onderkend, namelijk dat het patroon niet oneindig kan voortduren en dat het door schulden aangestuurde consumentisme zijn houdbaarheidsdatum al lang heeft overschreden.
Bedenk dat de meeste deelnemers aan het westerse financiële systeem hun hele leven niets anders hebben gekend dan Volckers ‘comfortabele wereld’. Geen wonder dat ze moeite hebben om buiten hun gesloten wereldbeeld te denken.
Dat betekent natuurlijk niet dat Trumps oplossing voor het probleem zal werken. Het is mogelijk dat Trumps specifieke vorm van structurele hervorming de situatie zelfs nog erger maakt.
Niettemin is een of andere vorm van herstructurering onvermijdelijk. Anders komt het neer op een keuze tussen een langzame faillissement of een snelle en chaotische faillissement.
Het door de dollar gedomineerde globalistische systeem werkte aanvankelijk goed, althans vanuit het perspectief van de VS. De VS exporteerde zijn na de Tweede Wereldoorlog productieoverschotten naar een nieuw gedollariseerd Europa, dat het overschot consumeerde. Ook Europa profiteerde van zijn macro-economische omgeving (exportgerichte modellen, gegarandeerd door de Amerikaanse markt).
De huidige crisis begon echter toen het paradigma omkeerde – toen de VS een periode van onhoudbare structurele begrotingstekorten inging en de financialisering Wall Street ertoe bracht een omgekeerde piramide van derivaten op te bouwen, die rustte op een klein aantal echte activa.
Het naakte feit van de structurele onevenwichtigheidscrisis is al erg genoeg. Maar de westerse geostrategische crisis gaat veel dieper dan alleen de structurele tegenstelling tussen binnenkomende kapitaalstromen en een ‘sterke’ dollar die het hart van de Amerikaanse productiesector opeet. Want deze crisis hangt ook samen met de gelijktijdige ineenstorting van de kernideologieën die het liberale globalisme schragen.
Het is vanwege deze diepe toewijding van het Westen aan ideologie (en aan het ‘comfort’ dat het systeem biedt) dat er zo’n storm van woede en regelrechte spot is ontstaan tegen de ‘herbalanceringsplannen’ van Trump. Bijna geen enkele westerse econoom heeft er iets positiefs over te zeggen – en toch wordt er geen plausibel alternatief kader geboden. Hun passie tegen Trump onderstreept alleen maar dat ook de westerse economische theorie failliet is.
Dat wil zeggen dat de diepere geostrategische crisis in het Westen bestaat uit zowel een ineenstorting van de archetypische ideologie als van een verlamde elite-orde.
Dertig jaar lang heeft Wall Street een fantasie verkocht (schulden deden er niet toe) … en die illusie is nu aan digge geslagen.
Ja, sommigen begrijpen dat het westerse economische paradigma van door schulden aangestuurde, hypergefinancialiseerde consumptie op zijn retour is en dat verandering onvermijdelijk is. Maar het Westen heeft zo zwaar geïnvesteerd in het ‘Anglo’-economische model dat de economen voor het grootste deel verlamd in het spinnenweb blijven zitten. There is no Alternative (TINA) is het motto.
De ideologische ruggengraat van het Amerikaanse economische model ligt in de eerste plaats bij Friedrich von Hayeks The Road to Serfdom, dat werd opgevat als zou elke overheidsbemoeienis met het beheer van de economie een inbreuk op de ‘vrijheid’ zijn – en neerkomen op socialisme. Ten tweede werd het archetype vastgelegd na de Hayekiaanse unie met de Chicago School of Monetarism in de persoon van Milton Friedman, die de ‘Amerikaanse editie’ van The Road to Serfdom zou schrijven (die (ironisch genoeg) Capitalism and Freedom zou gaan heten).
Econoom Philip Pilkington schrijft dat Hayeks waanidee dat markten gelijk staan aan ‘vrijheid’ en daarom in overeenstemming waren met de diepgewortelde Amerikaanse libertarische stroming, “zo wijdverbreid is geraakt dat alle discours er volledig door is doordrongen.”
“In beleefd gezelschap en in het openbaar kun je zeker links of rechts zijn, maar je zult altijd, in welke vorm dan ook, neoliberaal zijn; anders word je gewoonweg niet toegelaten tot het discours.”
“Elk land heeft misschien zijn eigen bijzonderheden… maar in grote lijnen volgen ze een vergelijkbaar patroon: schuldgedreven neoliberalisme is in de eerste plaats een theorie over hoe de staat moet worden hervormd om het succes van de markten – en hun belangrijkste deelnemer: moderne bedrijven – te garanderen”.
Dit is dus het fundamentele punt: de crisis van het liberale globalisme is niet alleen een kwestie van het herstellen van het evenwicht in een falende structuur. Onevenwichtigheid is hoe dan ook onvermijdelijk wanneer alle economieën op dezelfde manier, allemaal tegelijk, het exportgerichte ‘open’ Anglo-model nastreven.
Nee, het grotere probleem is dat de archetypische mythe van individuen (en oligarchen) die hun eigen afzonderlijke en individuele nut maximaliseren – dankzij de verborgen hand van de marktmagie – zodanig is dat hun gezamenlijke inspanningen uiteindelijk ten goede komen aan de gemeenschap als geheel (Adam Smith), ook is ingestort.
In feite is de ideologie waaraan het Westen zo hardnekkig vasthoudt – dat menselijke motivatie utilitair (en alleen utilitair) is – een illusie. Zoals wetenschapsfilosofen als Hans Albert hebben aangetoond, sluit de theorie van nutsmaximalisatie a priori een afspiegeling van de werkelijkheid uit, waardoor de theorie niet toetsbaar is.
Paradoxaal genoeg is Trump natuurlijk de belangrijkste utiliteitsmaximalist! Is hij dan de profeet van een terugkeer naar het tijdperk van de roekeloze Amerikaanse tycoons van de negentiende eeuw, of is hij de aanhanger van een meer fundamentele heroverweging?
Simpel gezegd: het Westen kan niet overgaan op een alternatieve economische structuur (zoals een ‘gesloten’ model met interne circulatie) juist omdat het ideologisch zo sterk verankerd is in de filosofische grondslagen van het huidige model – dat het in twijfel trekken van die wortels neerkomt op verraad aan de Europese waarden en de fundamentele libertaire waarden van Amerika (ontleend aan de Franse Revolutie).
De realiteit is dat het westerse beeld van zijn zogenaamde Atheense ‘waarden’ vandaag de dag evenzeer in diskrediet is als zijn economische theorie in de rest van de wereld, en ook onder een aanzienlijk deel van zijn eigen boze en ontevreden bevolking!
De conclusie is dus: kijk niet naar de Europese elites voor een samenhangende visie op de opkomende wereldorde. Ze zijn in verval en zijn volledig in beslag genomen door pogingen om zichzelf te redden te midden van de ineenstorting van de westerse wereld en de angst voor vergelding door hun kiezers.
Dit nieuwe tijdperk betekent echter ook het einde van de ‘oude politiek’: de labels ‘rood tegen blauw’ en ‘rechts tegen links’ verliezen hun betekenis. Er ontstaan al nieuwe politieke identiteiten en groeperingen, ook al zijn de contouren daarvan nog niet duidelijk.
