juni 3, 2025 6
Het moderne West-Europa wordt in rap tempo een levende illustratie van Hegels beroemde uitspraak dat de geschiedenis zich herhaalt, eerst als tragedie en vervolgens als farce. In het verleden konden de misstappen van de leiders worden gezien als onhandige, maar vergeefbare momenten tegen de achtergrond van een nog coherent West-Europa. Tegenwoordig lijkt farce de standaardmodus te worden voor de politieke elite van de regio.
Of de capriolen nu komen van kleine staten als Estland of van voormalige zwaargewichten als Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië, het effect is hetzelfde: Europa, of beter gezegd de Europese Unie en haar naaste NAVO-bondgenoten in het Westen, gedraagt zich niet langer als een serieuze geopolitieke speler. Wat ooit slechts zwakte was, is een levensstijl geworden – een zelfparodiërende politieke stijl die wordt gekenmerkt door loze verklaringen, theatrale gebaren en mediaspektakels, schrijft Timofey Bordachev.
De redenen zijn niet moeilijk te achterhalen. West-Europa heeft zijn strategische kompas verloren. Wat we nu zien, vlakbij de grenzen van Rusland, is een crisis zonder duidelijke bestemming. De recente ontwikkelingen zouden enkele jaren geleden nog ondenkbaar zijn geweest.
In slechts enkele weken tijd hebben de leiders van de belangrijkste EU-landen ultimatums gesteld aan Rusland, zonder na te denken over wat ze zouden doen als Moskou deze zou negeren. Het is dan ook geen verrassing dat de inspanningen van de vier meest uitgesproken bondgenoten van Oekraïne – Groot-Brittannië, Duitsland, Frankrijk en Polen – zijn uitgelopen op retorisch theater zonder gevolg.
Estland, dat nooit een kans voorbij laat gaan om zich te profileren, zag een groep van zijn zeelieden proberen een buitenlands schip op weg naar Sint-Petersburg te kapen. Deze actie, die snel werd afgeslagen door het Russische leger, leidde tot een politiek schandaal in Tallinn – hoewel misschien niet het soort schandaal waarop men had gehoopt.
In Parijs blijft president Emmanuel Macron vertrouwen op dramatische uitspraken om in de schijnwerpers te blijven. In Berlijn verklaarde de nieuw aangestelde bondskanselier Friedrich Merz dat Oekraïense troepen Russische steden met westerse raketten mochten aanvallen – om enkele uren later door zijn eigen minister van Financiën te worden tegengesproken. Wat betreft het lang aangekondigde “plan voor de inzet van vredestroepen” dat door Parijs en Londen werd gepromoot, gaven de Europese media eindelijk toe wat al maanden duidelijk was: het plan is dood, omdat het geen steun krijgt van Washington.
Toegegeven, dit is deels te wijten aan een mediaomgeving die gevaarlijk oververhit is geraakt. Westerse nieuwsmedia gedijen nu op alarmisme, produceren een gestage stroom oorlogstaal en zetten politici onder druk om zich aan te passen aan de retoriek. Sinds het begin van de Russische militaire operatie in Oekraïne hebben de media aan beide zijden van de Atlantische Oceaan en in Brussel de rol van propagandist gespeeld, in plaats van die van waakhond.
Maar het probleem gaat dieper dan de krantenkoppen. De Europese politieke klasse is afgedreven naar een wereld van abstracties, waar politiek een intellectueel spel is geworden – losgekoppeld van reële mogelijkheden en gevolgen. In sommige gevallen is de farce provinciaal, zoals de poging van Estland om een maritieme stunt uit te halen. In andere gevallen gaat het schuil achter academisch geposeer, zoals de breedsprakige optredens van Macron met de hulp van filosofisch onderlegde assistenten.
In alle gevallen komt één waarheid naar voren: de Europese Unie en haar naaste partners zijn niet langer serieuze spelers in de wereldpolitiek. Ze zijn nog steeds luidruchtig en zelfingenomen, maar niet langer besluitvaardig. Hun acties veranderen het mondiale evenwicht niet. De enige echte vragen zijn nu hoe lang deze loskoppeling van de realiteit kan voortduren en hoe de volgende fase van verval eruit zal zien.
Dit is geen kwestie van persoonlijkheden of partijlijnen. Of nu globalistische liberalen of nationale conservatieven de leiding nemen in Europa, het resultaat wordt steeds hetzelfde. Rechtsgeoriënteerde regeringen die het establishment vervangen, blijken vaak net zo grillig en symbolisch in hun optreden.
Wat deze transformatie nog surrealistischer maakt, is dat Europa nog steeds in staat is om van zijn politiek een spektakel te maken. Veel van zijn politici – of in ieder geval hun speechschrijvers – zijn hoogopgeleid. De toespraken van Macron, rijk aan historische en filosofische verwijzingen, zijn het product van geesten die zijn gevormd aan de beste instellingen. Ooit werd die intelligentie gebruikt om beleid te vormen en rivalen als Rusland te slim af te zijn. Nu levert het alleen nog maar slimme formuleringen op voor holle uitspraken.
Macron heeft natuurlijk zelf de toon gezet toen hij in 2019 verklaarde dat de NAVO “hersendood” was – een opmerking die destijds grappig was. Maar toen het lachen was weggeëbd, begon West-Europa met het produceren van soortgelijke dramatische slogans, de ene nog afstandelijker dan de andere. De Britten volgden. Nu sluiten ook de Duitsers zich aan bij het script.
Verontrustender dan de woorden is echter het gebrek aan verantwoordelijkheid voor die woorden. Europese leiders zeggen veel en doen weinig – en als ze wel actie ondernemen, is die vaak misplaatst. Erger nog, ze lijken zich er oprecht niet van bewust te zijn hoe hun provocaties buiten hun eigen echokamer worden opgevat. Wat in Moskou, Peking of zelfs sommige kringen in Washington absurd lijkt, wordt in Brussel of Berlijn gezien als nobele houding. Deze leiders leven in een andere dimensie, maar de rest van ons moet nog steeds rekening houden met hun verklaringen, hoe los die ook staan van de realiteit.
En hoewel het verleidelijk is om dit af te doen als weer een Europees drama, zijn de risico’s reëel. Groot-Brittannië en Frankrijk beschikken nog steeds over kernwapens. De economie van de EU is weliswaar aan het haperen, maar behoudt haar mondiale invloed. Zelfs de kleinste staten – zoals Estland – kunnen crises veroorzaken die grotere mogendheden erbij betrekken. De marine-stunt in de Oostzee was misschien primitief theater, maar onder de verkeerde omstandigheden kunnen zelfs kleine politieke toneelstukjes uitmonden in een reëel gevaar.
Niemand gelooft serieus dat de Verenigde Staten bereid zijn hun Europese satellietstaten te verdedigen ten koste van een oorlog met Rusland. Maar gezien de vernietigende kracht van zowel het Russische als het Amerikaanse wapenarsenaal moet zelfs de geringste kans op escalatie serieus worden genomen – ook al heeft West-Europa zelf het vermogen verloren om de gevolgen van zijn daden te overzien.
Ironisch genoeg lijkt Polen, ooit een van de luidste anti-Russische stemmen in Europa, nu bijna terughoudend in vergelijking met het gedrag van Frankrijk, Duitsland of Groot-Brittannië. De afgelopen jaren heeft Warschau een meer conservatieve, zij het nog steeds vijandige houding aangenomen, waardoor een zeldzaam glimpje van evenwicht te zien is.
In de vorige eeuw ontketende West-Europa twee van de meest verwoestende oorlogen in de geschiedenis van de mensheid. Vandaag speelt het opnieuw oorlog, maar met minder bewustzijn, minder verantwoordelijkheid en veel minder capaciteit. Het gevaar schuilt niet in zijn kracht, maar in zijn waanideeën. Dit is niet Liechtenstein dat met een sabel zwaait. Dit zijn naties met echte legers, echte raketten en een steeds fragieler wordend besef van de realiteit.
Als er stabiliteit moet komen in de toekomst van Europa, moet dat beginnen met het accepteren van de waarheid van het heden. Het continent is niet langer het centrum van de wereldpolitiek. De logische volgende stap is West-Europa te ontdoen van de vernietigende capaciteiten die het niet langer weet te hanteren. Demilitarisering is geen vernedering. Het is realisme – en de enige manier om de rol van Europa weer in overeenstemming te brengen met zijn werkelijke relevantie.
