Hoe
wapenen we onze tuinen tegen een opwarmend klimaat?
Twee zomers lang hebben duizenden Vlamingen de
hitte en droogte in hun tuin gemeten. De resultaten van het burgeronderzoek
CurieuzeNeuzen in de Tuin geven een uniek inzicht in hoe we onze tuinen koel en
groen kunnen houden. Dit zijn de voornaamste eindconclusies.
Als je Vlaanderen
vanuit de lucht bekijkt, zie je tussen de gebouwen, wegen, muren en schuttingen
een schat aan groen. We hebben ruim 2,5 miljoen tuinen, samen goed voor
ongeveer 12 procent van het landoppervlak. In steden en woonkernen nemen gezinstuinen
ongeveer een derde van de oppervlakte in. De mogelijkheden die dat groen biedt
als klimaatbuffer zijn veel ruimer dan we denken.
Hoe goed een tuin
bestand is tegen hitte en droogte, bepalen we in grote mate zelf. De inrichting
van een tuin heeft een grotere impact dan bijvoorbeeld het weer of de ligging
(zoals stad versus platteland). Dat is een cruciaal nieuw inzicht voor de
klimaatwetenschap.
Hierboven ziet u een typische
Vlaamse tuin. Met een oprit, een terras, een tuinhuis en een omheining. Om van
deze tuin een optimale klimaatbuffer te maken, zijn drie ingrepen essentieel.
Ontharden
Tijdens de hete en
droge zomer van 2022 lagen veel Vlaamse tuinen en parken er dor en uitgeput
bij. Het gras bruin, de planten slap, bomen die nog vóór de herfst hun bladeren
verloren. Begin september had slechts 9 procent van de CurieuzeNeuzen-tuinen
een stukje gras dat nog frisgroen was. Het gemiddelde bodemvocht was gezakt van
40 procent in de lente (het maximum dat een bodem kan stockeren) tot een
penibele 13 procent (kurkdroog).
Infiltratie is
daarbij essentieel. Om zo veel mogelijk water in de bodem te krijgen als het
regent, moet het verharde oppervlak zo klein mogelijk zijn. Wat ons dus te doen
staat: overbodige terrastegels wippen en voortuinen ontharden. Ook de oprit kun
je waterdoorlatend maken – daar bestaan tegenwoordig goede alternatieven voor.
Een wadi is ook
zinvol. Dat van oorsprong Arabische woord staat voor ‘water afvoeren door
infiltratie’. Een wadi is een verzonken plek in de tuin die het water vasthoudt
en langzaam in de bodem laat sijpelen. Je kan er de regenpijp in afkoppelen.
Bij hevige regenbuien stroomt de wadi vol met water dat de rest van de tuin
niet kan absorberen.
Ontharden is goed
tegen droogte, maar helpt evengoed bij overvloedige regenval.
Dat zagen we in de natte zomer van 2021: hoe minder verharding, hoe beter
tuinen kunnen werken als spons om overvloedige neerslag te bergen.
De winst van
ontharden zien we ook ’s nachts, vooral in de steden. Na zonsondergang geven
gebouwen, asfalt en tegels hun warmte af. Die blijft als een deken over de stad hangen.
Dat effect kunnen we temperen door het hitte-eiland kleiner te maken. Als je in
een stadswijk groene enclaves creëert door tuinen, straten en pleinen te
ontharden, kan dat in de buurt tot één graad verschil in temperatuur geven. Op
het niveau van de hele stad geven die groene zones nog eens een graad extra
verkoeling. Verharding vervangen door groen is dus niet alleen goed voor je
eigen nachtrust tijdens warme nachten, je maakt het ook aangenamer voor je
buren en stadsgenoten.
Bomen en hagen planten
Ontharden is een goed
begin. Maar even belangrijk is wat we vervolgens doen. Bomen blijken het beste
wapen in de strijd tegen droogte. Zowel bomen in de tuin als in een aangrenzend
bos helpen om waterreserves op te bouwen. Het bladerdek werkt als een
regenscherm waaraan waterdruppels blijven hangen. Ze kunnen langzaam langs de
stam naar beneden stromen, waarna ze rustig de bodem in sijpelen. Bij hevige
regenbuien gaat zo minder water verloren dan wanneer het op een kale grasvlakte
neervalt. Ook tijdens een droge periode hebben bomen een temperend effect:
omdat ze hun water uit diepere grondlagen halen, droogt de toplaag van de bodem
minder snel uit dan wanneer er alleen maar gras zou staan.
Bomen zijn bovendien
efficiënte airco’s. Elke boom telt, maar in een tuin met minstens vijf bomen is
de bodem gemiddeld ruim een graad koeler dan in een even grote tuin zonder
bomen. Ze verdampen water en geven schaduw. Dat is bepalend voor hoe koel het
blijft in de zomer. Die schaduw verklaart ook waarom stadstuinen overdag
gemiddeld een halve graad koeler zijn dan de meer open tuinen in de rand en op
het platteland. De tuinbodem ligt in de schaduw van gebouwen, en bomen en
struiken nemen er een relatief groot deel van de oppervlakte in. Met een goede
tuininrichting kun je overdag het hitte-eilandeffect overrulen. Dat is een van
de grote verrassingen uit het CurieuzeNeuzen-onderzoek.
Ook een haag en
struiken maken een verschil. Tuinen met een groene begrenzing zijn gemiddeld
een halve graad koeler dan tuinen met houten schuttingen of stenen muren. En
opmerkelijk: ook tuinen in de buurt van bossen zijn opvallend koeler. Bomen
werken dus ook op afstand als airco. Als er binnen de honderd meter van je tuin
een bos is, krijg je er 0,7 graden verkoeling bovenop.
‘s Nachts hebben
bomen een omgekeerd effect. Omdat ze de warmte vasthouden, zijn tuinen met
bomen ’s nachts iets warmer dan tuinen zonder hoog groen. Maar dat effect was
in de warme zomer van 2022 slechts 0,1 graad, dus verwaarloosbaar. De nadelen
van bomen wegen niet op tegen de voordelen ervan.
Het gras laten groeien
Verharding uitbreken en bomen planten dus. Maar het
spectaculairste effect op ons tuinklimaat krijgen we door gewoon lui te zijn. Door het gras wat langer te laten groeien,
blijft een tuinbodem op een warme zomerdag gemiddeld 3 graden koeler dan in
tuinen met een kort gemaaid gazon. Dat is een groot verschil. Lang gras
werkt als buffer tegen de warmte van invallende zonnestralen. Het verdampt ook
meer water. Een natuurlijke airco dus. Het
effect van langer gras was de voorbije warme zomer sterker dan in de natte
zomer van 2021. Als we willen dat onze tuinen en parken aangenaam koel blijven
tijdens hete zomers, hebben we er alle belang bij wat minder met de grasmaaier
in de weer te zijn.
Er is ook het esthetische aspect. Langer gras wordt minder snel
bruin. Het wortelt dieper en raakt beter aan water. Kort gemaaide gazons
veranderen in de hoogzomer sneller in dorre vlaktes. Je krijgt bovendien een
negatieve feedbackloop, waarbij het bruine gras in beschermingsmodus gaat door
minder water te verdampen. Daardoor warmt je tuin sneller op.
Moeten we het gazon dan helemaal laten verwilderen? Niet echt. Met
gras van meer dan 20 centimeter krijg je het grootste airco-effect. Maar ook
tuinen met gras tussen 5 en 15 centimeter zagen er in juli dit jaar een stuk
frisser uit.
Eén ding valt tegen. Langer gras werkt goed als airco, maar de
CurieuzeNeuzen-data toonden geen effect op de uitdroging van de bodem. Lang
gras wordt minder snel bruin en ziet dus zelf minder af, maar de bodem eronder
droogt net zo veel uit. Ook dat gaat in tegen de verwachtingen. Het geeft
opnieuw aan dat we de strijd tegen droogte moeten voeren voor het te laat is,
door waterreserves op te bouwen in natte periodes.
Van oervlaams naar klimaatrobuust
Bron: https://www.standaard.be/tuinen-klimaat
Tekst: Ine Renson; Visualisatie en
techniek: Tina Boeykens en Andy Stevens; Wetenschappelijke input:
Johan Lembrechts, Stijn Van de Vondel, Filip Meysman, Ivan Nijs (Universiteit
Antwerpen)
Over CurieuzeNeuzen in de Tuin
Het burgeronderzoek CurieuzeNeuzen in de
Tuin heeft twee zomers lang de impact van droogte en hitte
gemeten in duizenden Vlaamse tuinen. Dat is nooit eerder op die schaal gebeurd.
In 2021 deden 4.400
burgerwetenschappers mee met hun tuinen, speelplaatsen en bedrijfstuinen. Er
waren ook 600 meetpunten in akkers en natuurgebieden. Dit jaar tekenden 3.000
deelnemers in voor een tweede meting. Een slimme sensor gaf een half jaar elke dag
data door over temperatuur en vochtgehalte in de bodem. Hiermee kunnen
wetenschappers de impact van hitte en droogte beter begrijpen en voorspellen,
en concrete adviezen geven over hoe je een tuin of stad klimaatrobuuster kan
maken.
CurieuzeNeuzen in de Tuin is een initiatief van Universiteit Antwerpen en De Standaard, en kwam
tot stand in samenwerking met verschillende publieke en private partners.
Nog een TIP:
Ecologische tuin: van aanleg tot beheer
Ecologische tuin: van
aanleg tot beheer is een praktische handleiding bij het
ontwerp, de aanleg en het beheer van een ecologische (sier)tuin. Deze ware
siertuinbijbel is geschikt voor elke tuineigenaar en -professional.
--------
Achterflap
Margrieten groeien in grasrijke bermen en klimop in het
bos. In de natuur zie je nooit het omgekeerde. Hoe komt dat?
Vegetaties hebben hun eigen, onklopbare logica. Inzicht in deze fascinerende
processen vormt de basis voor een ecologische tuin. Een tuin die voedsel en een
schuilplaats biedt aan mens en dier, waar planten voorrang krijgen op
verhardingen en waar een gelaagde beplanting het regenwater vasthoudt en
langzaam in de bodem laat infiltreren. Het resultaat is een biodiverse
tuin met een aangenaam microklimaat.
Ecologische tuin: van
aanleg tot beheer helpt je op weg naar een doordacht
ontwerp. Je leert hoe je geschikte planten kiest en voldoende ruimte voorziet
voor volgroeide bomen en struiken. Je krijgt een duidelijke kijk op het
beheerwerk en de groenresten die je mag verwachten. Voor tuineigenaars en
-professionals is het een praktische handleiding bij ontwerp, aanleg en
beheer van ecologisch groen.
Zo wordt het jarenlang heerlijk vertoeven in je
tuin.
--------
Details publicatie
Auteurs: Geertje Coremans, Greet Tijskens, Jana Van
Butsel
ISBN: 9789492907097
Pagina's: 420
Gewicht: 1500 gram
Publicatiejaar: 2022
Velt is een vereniging zonder winstoogmerk of
non-profitorganisatie. We investeren de opbrengst van de productverkoop
rechtstreeks in het waarmaken van onze groene droom.
Bestellen kan via deze webshop (gratis verzending vanaf
50 euro) of via een Velt-afdeling in de buurt (gratis
afhaling).
Preview: https://winkel.velt.nu/product/ecologische-tuin-van-aanleg-tot-beheer
