Van der Straeten, Van Quickenborne, De Croo en Leysen. Foto: Belga
19 februari 2025
Een urenlange hoorzitting over het peperdure energie-eiland in de
Noordzee leverde nieuws op. Ten eerste liet netbeheerder Elia zich ontvallen
dat Tinne Van der
Straeten (Groen) als minister van Energie en Vincent Van Quickenborne (Open
Vld) als minister van de Noordzee al in maart 2023 op de hoogte waren gebracht
van de kostenexplosie. Dat was nog vóórdat de werken begonnen. Ten tweede werd
duidelijk dat de regulator Creg een
tandeloze tijger blijkt. En misschien nog belangrijker: plots bleek dat de
ontsporende kosten hoogstwaarschijnlijk het gevolg zijn van het eigenhandig
aanpassen van de capaciteit van de aansluiting op het energie-eiland door
voormalig minister Van der Straeten.
Ter herinnering: het energie-eiland moet nieuwe windmolenparken op zee
verbinden met het vasteland. Dat is onderdeel van het Federale
Ontwikkelingsplan 2024-2034 van de vorige federale minister van Energie Tinne
Van der Straeten (Groen). De
regering-De Croo moest van de Europese Commissie doelstellingen halen op het
vlak van hernieuwbare energie, met verschillende deadlines in 2030, 2040 en
2050. Door immens veel windmolens op zee te plaatsen, wilde Van der Straeten
haar berekeningen op papier doen kloppen.
Doorrekenen aan de burger
De transmissienetbeheerder Elia moest dat allemaal organiseren,
aangezien de federale regering geen budget had. Via Elia kon de regering de
rekening voor die hernieuwbare energie en de infrastructuur die daarvoor nodig
was, doorschuiven naar burgers en de bedrijven. Elia mag deze investeringen
namelijk doorrekenen via de nettarieven op de facturen van de Belgische
verbruikers. Tenminste, als die investeringen onderdeel zijn van de ‘Regulated
Asset Base’ (RAB). Dat laatste besliste Van der Straeten eigenhandig.
In principe moet de federale energieregulator Creg toezicht houden op de
kosten die in de nettarieven belanden. Alleen staan ze daar voor een voldongen
feit als de minister van Energie de plannen die Elia uitwerkt goedkeurt. De
Creg blijkt dus weinig échte macht te hebben.
Binnen die context was het natuurlijk bijzonder interessant om eindelijk
eens alle betrokken partijen samen te horen in het parlement. Elia en de Creg,
maar ook de industriële verbruikers via Febeliec en een aantal (buitenlandse)
deskundigen werden uitgenodigd in de Kamercommissie Energie om het te hebben
over het energie-eiland. De aanwezige Kamerleden hadden beter een stevige
maaltijd genoten, want de zitting duurde van 13u55 tot 19u30. Uiteraard ging
het er dikwijls technisch aan toe met Powerpoints, die duidelijk het petje van
de meeste Kamerleden te boven gingen. En uiteindelijk stelde Bert Wollants
(N-VA) de enige vraag die ertoe deed: “Heeft de minister de plannen (van het
energie-eiland) veranderd?” Dat was Van der Straeten (Groen).
Die vraag was eigenlijk de enige die er echt toe deed. Waarop lopen de
kosten van het energie-eiland zo uit de hand? Van 1,6 miljard euro, naar 2,2 en
vervolgens naar tussen de 7 en de 8 miljard euro. Kosten die allemaal op de
elektriciteitsrekening van de huishoudens en bedrijven zullen belanden, via
nettarieven.
Tenenkrommende presentaties
Voordat Wollants zijn vraag op het einde van de hoorzitting herhaalde,
gebeurden er nog heel wat opmerkelijke zaken. De presentaties van Elia en van
de Creg waren ronduit tenenkrommend. Veel technisch jargon over allerhande
zaken, maar nauwelijks concrete informatie. Maar toen kwam voor Febeliec de
deskundige Andreas Tirez. En die sloeg meteen de spijker op zijn kop. De
industrie in België wil ondertussen van het energie-eiland af, terwijl ze
kernenergie willen behouden en zelfs uitbreiden. Dat is een kwestie van
overleven. Alleen hebben ze te lang gewacht om tegenwind te geven. De echte
kritiek brak pas los na de verkiezingen van juni 2024.
Tirez somde op waarom het project veel duurder werd dan voorzien. Tirez
gaf vier redenen. Inflatie is wat Elia beweert, schaarste van de benodigde
installatiegoederen en dus kansen voor leveranciers om een slag te slaan is wat
Elia en voormalig minister Van der Straeten en haar partij Groen beweren.
Eigenzinnige keuzes door Elia die de kosten lieten ontsporen is dan weer wat de
regulator Creg beweert. En tenslotte misschien wel de belangrijkste reden: het
is een atypisch project, het eerste in zijn soort, “uniek in de wereld” en
vooral “het is een monsterproject”. Dat laatste was de typering door Tirez. En
hij kon dat staven. Zo kost een speciale omvormer voor het energie-eiland veel
meer dan een standaard omvormer. En tot overmaat van ramp weegt zo’n omvormer
25.000 ton. Dat ding moet in stukken naar het eiland gebracht worden en daar
worden opgebouwd. Dat is zonder twijfel niet de goedkoopste oplossing.
Aansluiting duurder dan windmolens
zelf
Bovendien zei Tirez iets heel opvallends: “Het aansluiten van de
windparken is duurder dan de bouw van de windparken.” En dat is natuurlijk niet
alleen omdat ze dikkere kabels nodig hebben met meer dure koperdraad. Spreker
na spreker werd steeds duidelijker dat het probleem bij Elia en de vorige
minister gezocht moest worden. En het energie-eiland is niet de enige dure
investering, waarvan de kosten zullen worden doorgerekend aan de burgers. Ventilus en La Boucle du Hainaut
zijn twee andere voorbeelden die soms – afhankelijk van de taalgroep van de
Kamerleden – werden aangehaald.
Toen het weer aan Frédéric Dunon van Elia en zijn collega’s was om te
antwoorden, begon het een beetje gênant te worden. Elia spartelde, maar kon
niet overtuigen. Het was ronduit meelijwekkend, zeker toen Dunon als
verdediging opwierp dat “het niet zo is dat wij het systeem misbruiken”.
Kamerleden zoals Steven Coenegrachts (Open Vld) en Bert Wollants (N-VA),
die zeer strijdvaardig toonden, lieten het passeren. Maar eigenlijk was dat
juist één van de belangrijkste vragen om te stellen op dat moment: Misbruikt
Elia het systeem voor financieel gewin? Alleen ligt dat nogal gevoelig, want de
gemeentelijke holdings zijn de belangrijkste aandeelhouders van Elia. En dus
gaan de winsten naar steden en gemeenten, die geleid worden door politici van
dezelfde partijen als in de Kamercommissie.
In de hoek gedreven
Een duidelijk in de hoek gedreven Elia bracht dan maar een opvallende
onthulling. De minister van Energie, Tinne Van der Straeten (Groen), en de
minister van Noordzee, Vincent Van Quickenborne (Open Vld), waren volgens Elia
al in maart 2023 op de hoogte van de kostenoverschrijding voor het
energie-eiland. Pikant detail: dat was voordat de bouwwerken startten. Op dat
moment werden de eerste contracten met leveranciers getekend. Toen
besloten Elia en de minister
dat er geen weg terug meer was.
De vraag of de Creg daar toen ook van op de hoogte was, viel niet. De
Creg wordt immers geacht de belangen van consumenten te beschermen. De
replieken van de energieregulator Creg leverden vooral kolder op. Zo beweerde
één van hun sprekers dat de minister van Energie niet altijd blij zou zijn met
brieven van de Creg. Of dit over het verleden of over de toekomst ging, was
niet helemaal duidelijk. Wie evenmin tevreden was over brieven van de Creg – en
ditmaal wel degelijk in het verleden – was de raad van bestuur van Elia. Erger
nog: de Creg zei open en bloot dat de raad van bestuur van Elia gewoon niet
reageerde op dringende en alarmerende brieven van de Creg over het
energie-eiland.
Helaas pikte geen Kamerlid in op die toch wel veelzeggende verklaring.
Creg-voorzitter Koen Locquet probeerde krampachtig de handen in onschuld te
wassen, door erop te wijzen dat de Creg al jaren om meer bevoegdheden vraagt.
Directeur Laurent Jacquet van de Creg spuide vooral mist. Hun collega Ilse Tant
wierp op dat de Creg enkel kan beslissen over kosten die Elia in de nettarieven
wil steken nadat ze meestal al gemaakt zijn en goedgekeurd door de minister.
Het maken van die exorbitante kosten voorkomen is er voor de Creg niet bij. Dat
laatste klopt, want de enige kosten die de Creg afgelopen jaren uit de
nettarieven wist te weren, waren bijvoorbeeld luxueuze snoepreisjes naar Dubai
door de vorige CEO en zijn entourage, dure luxevaliezen voor het maken van dergelijke
reizen enzovoort.
En zo kwam het dat Bert Wollants (N-VA) zijn eerder gestelde en
onbeantwoorde vraag nog een keer mocht herhalen, toen één van de sprekers langs
de neus weg over de veranderde capaciteit van de aansluitingen op het
energie-eiland sprak. Een alerte Wollants vroeg of de minister dan die
capaciteit eigenhandig had opgetrokken. Lees: dat Van der Straeten zo dus de
factuur van het energie-eiland in één klap had vermenigvuldigd. Buiten wat
gestamel volgde geen antwoord.
Meer over energie
Tinne
Van der Straeten (Groen) speelde laatste joker uit om onbetaalbaar
energie-eiland te redden
Zonnepanelen:
“Fabeltje dat opgewekte energie 100 procent schoon is”
INTERVIEW.
Reccino Van Lommel (VB): “Ik ben erg sceptisch over de toekomst van de Vlaamse
industrie”
Hoe
de overheid ons eigendomsrecht steeds verder uitholt
Open
Vld: “Gezinnen prikkelen voor energietransitie”
4 op 5 Belgen beschouwen energie als thema dat hun stemgedrag zal bepalen
