Boete voor firma die artsen misleidde, ligt in ons land 137 keer lager dan in Frankrijk: “Dit toont de macht van de farmasector”

     HLN.BE  © rv

Voor het eerst moet een farmareus in ons land een boete ophoesten omdat het artsen misleid heeft zodat het meer winst kon maken. “Een overwinning”, zegt consumentenorganisatie Testaankoop. “Maar wel eentje met een bittere nasmaak.” De boete blijkt in ons land 137 keer lager te liggen dan in Frankrijk, waar de firma gelijkaardige feiten pleegde. Wij zochten uit hoe dat kan. “De farmasector wordt gespaard.”

Jeroen Bossaert 26-01-23, 06:01

Acht jaar. Zolang heeft de Belgische Mededingsautoriteit (BMA) nodig gehad om het Zwitserse farmabedrijf Novartis te veroordelen tot een boete voor het misbruiken van haar machtspositie. Eind 2014 al diende Testaankoop een klacht in, maar pas deze week werd het dossier afgerond. Het verdict? 2,8 miljoen euro. “Peanuts”, zucht Martine Van Hecke, geneesmiddelenspecialist bij de consumentenorganisatie. “Zeker als je weet wat ze hebben uitgespookt.”

Twijfel zaaien

De feiten zijn inderdaad niet min en werden in 2019 al in Het Laatste Nieuws gepubliceerd. De Zwitsers hebben jarenlang twijfel gezaaid bij oogartsen over de veiligheid van het gebruik van een geneesmiddel dat veel goedkoper was dan dat van hen. Het gaat om Avastin van concurrent Roche. Dat geneesmiddel wordt officieel gebruikt voor de behandeling van verschillende kankers, maar bleek ook goed te werken tegen ouderdomsblindheid. Alleen was het geneesmiddel daarvoor niet geregistreerd en konden oogartsen het dus enkel gebruiken op eigen risico.

Novartis wist dat haar product compleet van de markt geduwd zou worden van zodra oogartsen zonder problemen konden overstap­pen naar Avastin, dus maakten ze afspraken met Roche om dat moment zo lang mogelijk uit te stellen

Bij Novartis vonden ze dat prima, want zij hadden met Lucentis een middel op de markt dat even goed werkte, maar wel minstens veertig keer duurder verkocht werd. De Zwitsers wisten dat hun product compleet van de markt geduwd zou worden van zodra oogartsen zonder problemen konden overstappen naar Avastin, dus maakten ze afspraken met Roche om dat moment zo lang mogelijk uit te stellen. Beide firma’s spanden samen om twijfel te zaaien over de veiligheid van Avastin bij het gebruik voor ouderdomsblindheid.

     Lucentis, het geneesmiddel van Novartis, is veel duurder dan Avastin van concurrent  Roche. © RV

In Italië werd dat in 2013 al ontdekt en werden Roche en Novartis na amper één jaar onderzoek veroordeeld tot een monsterboete van 185 miljoen euro. Beide firma’s gingen in beroep omdat ze het niet eens zijn met de aantijgingen, maar in 2020 werden ze voor gelijkaardige feiten ook in Frankrijk veroordeeld tot een boete van liefst 445 miljoen euro. Het leeuwendeel daarvan - zo’n 385 miljoen - was voor rekening van Novartis.

Amper te geloven

Dat we in België niet verder komen dan 2,8 miljoen euro zorgt voor verbijstering bij iedereen die het dossier van dichtbij volgt. “Het is amper te geloven”, zegt Marnix Claeys, voorzitter van het Syndicaat van Oogartsen. “Door de praktijken van die farmabedrijven waren wij zo goed als verplicht om met het peperdure Lucentis te blijven werken en dat heeft onze sociale zekerheid honderden miljoenen gekost. Toch komt men er blijkbaar zo goedkoop vanaf? Hoed af voor de advocaten van Novartis.”

Ook Testaankoop is teleurgesteld. “We hadden een veel hogere boete verwacht.” De BMA verdedigt zich. “Onze boetes worden onder meer bepaald op basis van de omzet van het geneesmiddel binnen de markt. En onze markt is nu eenmaal kleiner dan die in Frankrijk of Italië.” Er blijkt echter meer aan de hand.

De auditeur ging oorspronke­lijk uit van een boete tussen 60 en 70 miljoen euro. Daar is nu nog geen 3 miljoen euro van overgeble­ven. Bizar

Martine Van Hecke, geneesmiddelenspecialist bij Testaankoop

Zo heeft de BMA Novartis enkel beboet voor het misbruik van haar machtspositie tussen november 2013 en 2015. “Die periode is extreem kort”, vindt Van Hecke van Testaankoop. “De auditeur had nochtans aangegeven dat alle omzet tussen maart 2008 en 2015 in aanmerking kwam. Maar die periode is blijkbaar drastisch ingekort.” Het maakt dat de potentiële boete meteen ook een flink pak verlaagd werd. “De auditeur ging oorspronkelijk uit van een boete tussen 60 en 70 miljoen euro. Daar is nu nog geen 3 miljoen euro van overgebleven. Bizar.”

Verzachtende omstandigheden

De BMA wijst naar ‘verzachtende omstandigheden’. Zo stelt ze dat de overheid zelf mee voor verwarring heeft gezorgd over de veiligheid van Avastin. “In België heeft het geneesmiddelenagentschap FAGG veel langer dan in andere landen benadrukt dat het gebruik van Avastin voor ouderdomsblindheid niet veilig was”, klinkt het. “Dat was voor ons een verzachtende omstandigheid voor Novartis.” Het valt verder ook op dat Roche in ons land volledig buiten schot is gebleven. Terwijl die firma in andere landen wel veroordeeld werd. “Bij ons ging het onderzoek enkel om misbruik van machtspositie”, verdedigt de BMA zich. “En niet om samenzwering.” Daardoor ontsnapt Roche bij ons aan een boete.

We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat de farmasec­tor gespaard wordt. Het toont nogmaals hoe machtig die sector in België is

Martine Van Hecke, geneesmiddelenspecialist Testaankoop

Bij Testaankoop fronsen ze de wenkbrauwen. “We hebben het hele dossier nog niet kunnen inkijken, maar we stellen ons toch vragen bij de mildheid waarmee men hier is opgetreden”, zegt Van Hecke. “We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat de farmasector gespaard wordt. Het toont nogmaals hoe machtig die sector in België is. Ze zorgen voor veel werkgelegenheid en dat lijkt hen op alle niveaus een zekere bescherming op te leveren. Dat is jammer, want als we niet hard optreden tegen dit soort onethische praktijken dan zullen we nog jarenlang veel geld verliezen aan veel te dure geneesmiddelen.”

Het is onbegrijpe­lijk dat wij al tien jaar vragen voor terugbeta­ling van Avastin en dat geen enkele minister dat voor elkaar krijgt. Zo verliezen we als maatschap­pij nog jaarlijks veel geld

Marnix Claeys, voorzitter van het Syndicaat van Oogartsen

Ook de oogartsen hinten op een te grote invloed van de farmabedrijven op onze gezondheidszorg. “Het is onbegrijpelijk dat wij al tien jaar vragen voor terugbetaling van Avastin en dat geen enkele minister dat voor elkaar krijgt”, zegt Claeys. “Eerst Laurette Onkelinx (PS), dan Maggie De Block (Open Vld) en nu Frank Vandenbroucke (Vooruit)... Het dossier raakt er maar niet door. Lucentis werd ondertussen weliswaar in prijs verlaagd, maar het is nog steeds veel duurder en dus verliezen we als maatschappij nog jaarlijks veel geld. Alleen al de laatste drie jaar gaat het volgens ons om bijna 100 miljoen euro. Dat is wrang.”

Hoorzitting

Oppositiepartij PVDA is alvast van plan om een hoorzitting te vragen in de Kamer over de kwestie. “Want ook ex-minister De Block speelt een bedenkelijke rol in dit dossier”, vindt Kamerlid Sofie Merckx. Bij Novartis benadrukken ze ondertussen dat ze het oneens zijn met de uitspraak van de BMA. “Wij weerleggen met klem alle beschuldigingen”, zegt woordvoerder Gina Volkaert. “En we beraden ons over verdere juridische stappen.” De kans dat de boete daardoor nog lager uitvalt of zelfs geschrapt wordt, is niet onbestaande.

Lees ook:

HLN ONDERZOEK. Farmabedrijven graaien half miljard euro uit sociale zekerheid en overheid kijkt toe (+)

2,8 miljard euro belastinggeld vloeit naar farmabedrijven, maar in ruil krijgen we geen goedkopere medicijnen (+)

Wij kochten 30 populaire medicijnen in België en Nederland en wat blijkt? Vooral de generische versies zijn bij onze noorderburen tot 91% goedkoper (+)