26 juli 2022DOOR Rineke DijkingaGezondLEESTIJD: 12 MIN
Oranje akkers, vrachtwagens vol drijfmest en zandstormen: de signalen
dat het niet goed gaat met de bodemkwaliteit worden steeds duidelijker. Die
achteruitgang heeft grote gevolgen voor onze eigen gezondheid. In dit
gastblog legt Rineke Dijkinga uit wat bodemuitsterving en onze gezondheid met
elkaar te maken hebben.
Hoewel bodemuitsterving laag op de prioriteitenlijst staat, zou het
eigenlijk op de lijst ‘acuut optreden vereist’ moeten staan. De gevolgen ervan
zijn namelijk veelomvattend voor zowel onze gezondheid als die van de Aarde. In
dit artikel vertel ik je hoe het komt dat de bodem uitput, wat dat doet met ons
voedsel en welke gevolgen dat heeft voor onze gezondheid. Ga er maar even goed
voor zitten …
Bodemuitsterving leidt tot verlies
aan voedingsstoffen
Om de groei naar tien miljard wereldburgers in goede banen te leiden,
moet er steeds intensiever en efficiënter voedsel geproduceerd worden, zegt de
moderne industriële landbouw. Of het daadwerkelijk de wereld voedt en we er daarom
mee door moeten gaan, valt echter te betwisten (leestip: Wie de wereld nu echt voedt van Vandana
Shiva). Enerzijds omdat een groot deel van de wereldbevolking aan
honger lijdt (hoeveel meer voedsel we ook zijn gaan verbouwen). Anderzijds
omdat het rijke welvarende deel van de bevolking te weinig voedingstoffen
binnenkrijgt.
Heel ongemerkt (je ziet er namelijk niets van als je een prachtige
aardappel of broccoli koopt) is ons voedsel de afgelopen veertig tot vijftig
jaar 70 procent minder voedingsstoffen gaan bevatten (zie onderstaande tabel).
Dat is het gevolg van de steeds verdere intensivering en industrialisering van
de landbouw die we sinds de Tweede Wereldoorlog hebben doorgevoerd.
Onderstaande tabel komt uit mijn boek ‘Je brein vitaal’:
Gevaarlijke tekorten
Hierdoor is onze bodem anno nu ziek, uitgeput en verarmd. En in een
‘dode bodem’ kunnen voedingsstoffen niet meer worden opgenomen door de plant.
Ons voedsel wordt dus qua vitale voedingsstoffen steeds ‘leger’, en daarvan
krijgen wij ‘hidden hunger’. Want wanneer wij (of dieren) deze
planten eten, wordt onze wezenlijke honger naar voedingsstoffen niet gestild.
En daarvan worden wij, net als de bodem, ziek, uitgeput, en verarmd. Is het
niet bijzonder dat we hiervoor, bijna honderd jaar geleden, al gewaarschuwd
werden?
“Veel van de
huidige ziektes waaraan we lijden zijn te wijten aan gevaarlijke tekorten in
ons dieet. Deze kunnen we niet genezen als we de uitgeputte bodems – waaruit
ons voedsel afkomstig is – niet weer in balans krijgen. Het voedsel dat we van
uitgeputte grond eten doodt ons uiteindelijk, hoeveel we er ook van eten.” –
Dr. Albrecht (Emeritus Professor of Soils at the University of Missouri) in
Acres Magazine in 1936
Verarmd voedsel wordt nog armer
Overigens is bodemuitputting niet ons enige probleem. Het voedsel dat
van onze uitgeputte bodems geoogst wordt, gaat daarna vaak naar de fabriek. Die
maakt er dan een overvloed aan houdbaar, goedkoop, bewerkt kant-en-klaar
voedsel van. Door de vele bewerkingen en raffinage verdwijnen er heel wat
voedingsstoffen als vitamines, mineralen, sporenelementen, vezels en
antioxidanten. Wat je overhoudt: lege calorieën.
In veel westerse landen is er zoveel eten dat er per persoon zo’n 70 tot
90 procent méér op voorraad is dan de werkelijke dagelijkse voedingsbehoefte.
Overgewicht, ziekte en voedselverspilling zijn logische gevolgen
hiervan. Dit laat zien dat intensieve bodemuitputtende chemische landbouw niet
essentieel is om alle wereldburgers te kunnen voeden. Sterker nog: een westers
eetpatroon met veel bewerkt voedsel leidt tot een extra calorie-inname van
zo’n 500 kilocalorieën per dag. En bijna overal
waar op het westerse voedingspatroon wordt overgestapt, ontstaan
ontstekingsziekten.
Is het trouwens niet ongelooflijk pijnlijk om te vernemen dat onze
zorgverzekeraars beleggen in fastfood-ketens en
dat ook willen blijven doen?
Hidden hunger
Door het ontbreken van wezenlijke voedingsstoffen ontstaan er vele
klachten en ziektebeelden. Ook in de plant zelf. De ziektes die zo ontstaan bij
de planten ‘lossen we weer op’ met bestrijdingsmiddelen als fungiciden en
insecticiden. Deze vallen onder de groep ‘endocrine disrupting chemicals’
(EDC’s): ze kunnen onze hormoonbalans drastisch verstoren als we ze via water,
voeding of lucht binnenkrijgen. Glyfosaat (een veel gebruikt
bestrijdingsmiddel op onze meest gegeten voedingsmiddelen als soja, maïs en
buitenlandse tarwe) werkt in zowel de bodem als in onze darm als een chelator:
het bindt (‘vangt’) de aanwezige mineralen waardoor deze niet benut kunnen
worden voor de belangrijkste taken in ons lichaam.
Mineralen en sporenelementen
Deze verstoring en vooral de afnemende mineraalgehaltes (ik noem het
even voor het gemak mineralen maar officieel gaat het om mineralen en
sporenelementen) hebben grote gevolgen voor onze gezondheid. Mineralen zijn
bijvoorbeeld belangrijk voor de gezondheid van onze cellen, de ontgifting van
toxines, de aanmaak van antioxidant enzymen en de omzetting van aminozuren. Het
is niet alleen belangrijk om voldoende mineralen binnen te krijgen, het gaat
ook om de juiste balans. Zo werkt ons lichaam alleen optimaal als de
natrium/kalium balans in orde is. Maar ook kalium en magnesium moeten met
elkaar in balans zijn. Net als calcium en magnesium, koper en zink en magnesium
en silicium. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Een overmaat aan stikstof,
fosfor en kalium in kunstmest heeft grote gevolgen voor de mineraalbalans in de
bodem. En daarmee op het voedsel op ons bord. In ons lichaam verstoort deze
overmaat allerlei balansen, waaronder de zuur/basen-balans. Daarvan kun je
allerlei klachten krijgen, van huidklachten, candida-infecties en hoofdpijnen
tot vermoeidheid. En chronische vormen van verzuring kunnen leiden tot
bijvoorbeeld botontkalking, reuma, jicht, nier- ,gal- of blaasstenen.
“Geen enkele
ziekte, inclusief kanker, kan ontstaan in een basische omgeving” – Dr. Otto
Warburg (Nobelprijswinnaar 1931)
Hidden hunger betekent trouwens niet dat je in een bloedsuitslag allerlei
tekorten hoeft zien. Het betekent dat er zowel absoluut als relatief te weinig
mineralen aanwezig zijn om alle processen in goede banen te leiden. Daarover
kun je meer lezen in mijn boek ‘Op weg naar meer energie’.
Poor diet
Corona heeft ons laten zien dat slechte voeding (‘poor diet’) van
grote invloed is op ons immuunsysteem: de gevolgen van het virus waren het
ernstigst bij mensen met een ‘poor diet’. Maar het gaat veel verder dan
dat: ook bij de bijna tien miljoen Nederlanders met een chronische
klacht/ziekte, speelt een zogenoemd poor diet een duidelijke rol. Wat de rode draad in de leefstijloorzaken van
chronische ziekten – zeker de ernstige – lijkt te zijn, is:
- Slechte
voeding
- Stress
- Verstoorde
ontgifting
- Synthetische
hormoonverstorende stoffen (EDC’s).
De ‘oplossing’: medicijnen en
medisch ingrijpen
In 2021 is het medicijngebruik in
Nederland weer gestegen. Per hoofd van de bevolking gebruiken we nu 1,5
medicijn per dag. Steeds meer kinderen krijgen ziektes op jonge leeftijd die vroeger
alleen bij hun grootouders voorkwamen (‘sick before their time’ wordt
het wel genoemd). Veel van deze medicijnen worden voorgeschreven om symptomen
van hidden hunger te behandelen. Maar als hidden hunger de oorzaak is van
ziektes, kan een medicijn dit helaas niet oplossen. Ook niet als je er steeds
meer van gebruikt. Wist je trouwens dat het laxeermiddel macrogol het meest
voorgeschreven medicijn was in 2021? En dat heel veel obstipatieklachten te
maken hebben met te weinig bewegen, te weinig vocht, te weinig vezels en
tekorten aan magnesium en serotonine?
Illustratie: Martijn van der Voo
Natuurlijk zijn medicijnen in veel gevallen dringend noodzakelijk en
levensreddend. Het is ook niet voor niets dat onze gemiddelde levensverwachting
nog steeds stijgt. Maar gemiddeld kampt een vrouw vanaf haar 42ste en een man
vanaf zijn 48ste met een chronische ziekte, aldus arts en onderzoeker Remko Kuipers. Dus
ook al worden we ouder, we blijven minder lang gezond.
Wat iedereen wat mij betreft over chronisch medicijngebruik zou moeten
weten zijn deze vier zaken:
- Medisch
ingrijpen leidt tot ongelooflijk veel iatrogene ziekten: klachten en
ziekten die ontstaan door … medisch ingrijpen! Daarnaast staan medicatiefouten in de top drie van
doodsoorzaken in Nederland. In 2019 wist de KRO-NRCV te melden dat per
jaar 27.000 mensen in het ziekenhuis belanden door verkeerd
medicijngebruik, waarvan een groot aantal overlijdt.
- Medicijnen
verhogen de behoefte aan wezenlijke voedingstoffen, die door
bodemuitputting en voedselbewerking dus al veel minder in ons voedsel
aanwezig zijn. Juist mensen die medicijnen gebruiken/ziek zijn hebben een
nog grotere behoefte aan vitale voedingsstoffen.
- De
meeste voorgeschreven medicijnen verstoren de bodem onder onze gezondheid:
onze darmen. Daar waar zo’n 80 procent van ons immuunsysteem zich bevindt.
Vooral antibiotica, metformine, maagzuurremmers en laxeermiddelen zijn in
staat om de darmflora drastisch uit balans te brengen. Maar ook
bètablokkers, opiaten, paracetamol, antidepressiva, statines en
anticonceptie kunnen onze darmgezondheid chronisch uit balans brengen.
Chronische darmdisbalans leidt uiteindelijk meestal tot ontstekingen in de
darm, een lekkende darm en daardoor een verminderde opname van
voedingsstoffen. Daarmee lijkt een verstoord darmmilieu aan de basis te
liggen van overgewicht en vele (zo niet alle) andere ziektebeelden.
- Onze
darmen zijn onze eerste barrière tegen ongewenste, schadelijke en
chemische stoffen. Als deze barrière niet optimaal werkt, worden deze
stoffen opgenomen in onze bloedbaan. Vervolgens moet onze lever met deze
stoffen zien af te rekenen. En hier duikt dan toch wel een flink probleem
op: om dit te kunnen doen heeft onze lever mineralen nodig. Slaagt onze
lever niet voldoende in zijn ontgiftingstaak, dan slaat ons lichaam deze
stoffen op in onze vetste weefsels: brein, borsten, prostaat en buik.
Wat kan jij doen?
Gelukkig is er best veel dat je zelf kunt doen om toch alle benodigde
voedingsstoffen binnen te krijgen. Denk aan:
Stop alleen dingen in je mond met 100 procent voedingswaarde. Ook al eten we
braaf volgens de richtlijnen: een verarmde bodem geeft verarmd voedsel. Ons
‘dagelijks brood’ bevat al lang niet meer alle cruciale voedingsstoffen. Door
juist weer zelf je eten en je feesthapjes van onbewerkte (biologische)
voedingsmiddelen te bereiden, heb je nog steeds te maken met de uitputting van
de bodem, maar niet met de degradatie van voedingswaarde door de bewerking en
raffinage door de industrie. En dat is pure winst! Daarbij: door weer écht met
eten bezig te zijn, creëren we ook direct weer een stukje verbondenheid met eten. En werken we
aan herstel van onze connectie met de leveranciers van ons voedsel: de bodem,
de boer en de natuur. Dat is mijn stellige overtuiging.
Illustratie: Martijn van der Voo
Hoop hebben en actief aan de slag te gaan. Hoop is
(volgens Jane Goodall) iets anders dan vals optimisme. Het is een koppige vastberadenheid, hoop betekent actie
blijven ondernemen, hoop werkt aanstekelijk. En creëert zo elke dag meer mensen
die een stap zetten door in actie te komen voor het welzijn van bodem, plant,
mens en dier. Met elke euro die je uitgeeft aan boodschappen maak je een
keuze in welke wereld je wilt leven. En ook al doen we het niet voor onszelf …
er komen hopelijk nog vele generaties na ons. Laten we dan voor hen actief aan
de slag gaan en de bodemproblemen niet op hen afschuiven.
Laat de hoop je toch een keer in de steek, kijk dan eens een film als ‘Kiss the
ground’, ‘The biggest little Farm‘, de adembenemende
film ‘Fantastic Fungi‘ of ‘Lessons
of the Loessplateau‘. Aanstekelijk en bemoedigend om te zien hoeveel
mensen er bezig zijn om de Aarde weer te regenereren. En hoe ongelooflijk veel
veerkracht de natuur/de bodem heeft. Ook hier in Nederland trouwens, wat zijn
er machtig mooie projecten gaande bij regeneratieve boeren. Zie ook mijn blog ‘Zullen we weer verliefd worden?’
Wees betrokken met natuur-, voedsel- en gezondheidsvaardigheden. Alles wat leeft, of
dat nu de bodem, een micro-organisme, een dier, een plant of een mens is, is
qua gezondheid gebaat bij symbiose en samenwerking. Op de een of andere manier
zijn we, zeker in de landbouw en gezondheidszorg, de weg in geslagen naar
strijd, bestrijding, ongedierte, plagen, elimineren, uitroeien etc. Terwijl dat
uiteindelijk een doodlopende weg is, omdat alles in de natuur een schakeltje is in het ecosysteem.
Haal je één schakel weg dan klopt de balans in het systeem niet meer en
verdwijnt de veerkracht. Zou het niet fantastisch zijn als elk mens weer
vaardigheden krijgt op het gebied van de natuur, ons voedsel en onze gezondheid? En wachten op de overheid
hoeft echt niet, we kunnen dat toch zelf oppakken? In elke regio kun je mensen
bij elkaar brengen die deze kennis weer overdragen op andere mensen. Des te
jonger we weer betrokkenheid en compassie ontwikkelen voor
alles wat leeft, ons voedsel en onze gezondheid, des te groter de winst. Op
alle fronten.
“De mens kan niet
bestaan als alles wat onplezierig is wordt verwijderd, in plaats van begrepen”
(wijsheid van de Cree-indianen)
Als burger kun je elke dag iets doen als het om de gezondheid van de
bodem en jouw voedsel gaat. Want wie gaat voor zijn eigen gezondheid, gaat automatisch voor de gezondheid van de Aarde en al
wat daarop leeft. Mijn website en boeken
staan vol met tips en bijna 600 eenvoudige en (h)eerlijke recepten om je een
stap op weg te helpen. Of kom naar een lezing of training,
zoals deze waar je leert
hoe je in je eigen tuin en omgeving meer kunt doen voor de biodiversiteit.
Wil je meer verhalen van onze ambassadeurs lezen? Schrijf je dan in voor
onze nieuwsbrief en krijg
ons laatste e-magazine cadeau.
Oorspronkelijk
gepubliceerd op 12 mei 2022. Laatste update: 26 juli 2022.
Rineke Dijkinga
Meer dan de helft
van de Nederlanders heeft een chronische aandoening. En dat is voor een
schrikbarend groot deel te wijten aan een gebrek aan voedingsstoffen. Earth
keeper en health keeper Rineke Dijkinga is vastbesloten het tij te keren.
Bekijk alle artikelen van Rineke
Dijkinga
https://maatschapwij.nu/vitaal/hidden-hunger-rineke-dijkinga/
